Wat is stress?
Stress is de reactie van het lichaam op een bedreigende situatie (stressor). Hormonen komen vrij en het lichaam is klaar voor actie (vechten of vluchten). Hoewel dit oerinstinct vroeger vooral van pas kwam bij het vluchten voor wilde dieren, zijn de bedreigende situaties vandaag de dag voornamelijk van psychische aard. De eerste (puur lichamelijke) reactie is echter dezelfde gebleven!
Stressoren kunnen zeer uiteenlopend zijn: zowel ernstige gebeurtenissen (bv. besmetting van een familielid met COVID-19) als alledaagse, triviale dingen (bv. geen parkeerplaats vinden in de buurt van de PXL) komen in aanmerking voor het veroorzaken van stress.
Verschillende soorten stress
Stress kan ten eerste acuut zijn: de stresssituatie is dan van korte duur en eventuele stresssymptomen nemen snel weer af (bv. spreken voor een grote groep of het afleggen van een examen).
Stress kan daarnaast ook chronisch zijn: de stresssituatie is intens, repetitief of langdurig aanwezig (bv. aanslepende vechtscheiding). Vooral dit soort stress kan aanleiding geven tot ernstige stresssymptomen.
De gevolgen van stress
Wanneer men in het dagelijks taalgebruik over stress spreekt, heeft men het vaak over de gevolgen ervan. Deze gevolgen zijn erg uiteenlopend en kunnen verschillen van persoon tot persoon.
Fysieke gevolgen zijn onder andere een verhoogde hartslag, een snellere ademhaling en darmstoornissen. Psychische gevolgen zijn bijvoorbeeld een opgejaagd gevoel, niet meer tot rust kunnen komen, stemmingswisselingen, angst of onverschilligheid. Zeker bij chronische stress kan er sprake zijn van veranderingen in het gedrag. Zo kan iemand plots zeer vergeetachtig worden, leiden aan concentratieverlies en besluiteloosheid, futloos zijn of zich isoleren van zijn omgeving.
Tot slot kunnen er ook nog een aantal secundaire gevolgen gekoppeld worden aan stress. Deze treden met name op wanneer iemand die stress ervaart hier op inadequate manier mee omgaat (negatieve coping). Denk bijvoorbeeld aan vluchten in drank- of drugsgebruik, overmatig eten om negatieve gevoelens te dempen, antisociaal of agressief gedrag stellen omdat men zich geen blijf weet met zijn emoties of vervallen in automutilatie.
Stress bij adolescenten
Zoals we op de homepage toegelicht hebben is niet alle stress negatief: het maakt je alert, geconcentreerd en efficiënt. Het helpt je presteren. In wat hierna volgt zullen we echter vooral ingaan op 'negatieve stress' en hoe we adolescenten hiertegen kunnen wapenen.
Examens, gezondheidsproblemen, ruzie in de klas,... In onderstaand filmpje gaan we in op een aantal stressoren waarmee adolescenten geconfronteerd kunnen worden.
De stressoren in bovenstaand filmpje zullen misschien wel bekend voorkomen. Op onderstaande padlet kan je zelf een aantal stressoren delen waarmee jij geconfronteerd werd tijdens de adolescentie. We horen graag jullie ervaringen!
De rol van de leerkracht
Het feit dat niet iedereen dezelfde gevolgen ondervindt als reactie op een stressor toont aan dat er ook factoren zijn, eigen aan het individu, die een rol spelen.
Waar in het stressproces kan de leerkracht een rol spelen?
In onderstaand filmpje maken we kennis met deze factoren, omdat ze ook inzicht bieden in de rol die de leerkracht in het stressverhaal kan spelen. Dit filmpje werd opgenomen met een presentator in beeld (helaas niet op de ideale manier :).
[Omdat de "slides" wat moeilijk zichtbaar zijn kan het filmpje hieronder ook bekeken worden als powerpointpresentatie met enkel audio.]
Waarom moet de leerkracht hier een rol in spelen?
Nu we meer weten over waar in het stressproces de leerkracht een rol kan spelen, rest ons nog de vraag waarom de leerkracht hier best een actieve rol in opneemt.
Stress speelt eerst en vooral een nefaste rol in het kader van leerprestaties. Stress zorgt er immers voor dat de adolescent overschakelt op de primaire hersendelen, waardoor de 'executieve functies' (hogere hersenfuncties die ook van belang zijn bij het leren) naar de achtergrond verdrongen worden. Het leerproces wordt hierdoor bemoeilijkt. Kortom: als de 'bandbreedte' (de mentale ruimte die men heeft om zich te concentreren, beslissingen te nemen en zichzelf te beheersen) bezet is met stress en problemen, is er geen ruimte om te leren!
Aandacht besteden aan stress en jongeren hiertegen proberen te wapenen is goed voor hun welbevinden. De link tussen welbevinden en schoolprestaties is inmiddels goed gekend. Een hoger welbevinden zorgt ook voor een hogere intrinsieke motivatie om te leren en minder risico op gedragsstoornissen.
Het onderwijs speelt tevens een belangrijke rol in de sociaal-emotionele ontwikkeling van de adolescent. Omgaan met de moeilijke kanten in het leven is ook iets dat 'geleerd' moet worden. De nieuwe eindtermen tonen ook aan dat de overheid verwachtingen koestert inzake het ontwikkelen van bepaalde competenties op dit vlak ('opbouwen, onderhouden en versterken van mentaal welbevinden', 'het opbouwen van interpersoonlijke relaties met aandacht voor zelfkennis, weerbaarheid en pesten').
Investeren in welbevinden levert een belangrijke bijdrage aan de preventie van psychische stoornissen. Dit maakt het ook maatschappelijk relevant. Tot slot heeft de leerkracht hiermee ook een belangrijk preventiemiddel in de strijd tegen pesten in handen, omdat jongeren die niet goed in hun vel zitten vaak zélf pestgedrag stellen.
Tijd voor actie dus!
Overtuigd van je rol als leerkracht in de strijd tegen stress? Ga dan naar het tabblad 'weerbaarheid' om te zien hoe jij aan de slag kan om het welbevinden van je leerlingen te verhogen en hen te wapenen tegen stress!